بازی جدید اردوغان با ایران | تله ترکیه برای تهران در جمهوری آذربایجان

ایران از مخالفان جدی ایجاد کریدور زنگزور» است؛ یکی از دلایل اصلی آن کاهش نقش ایران در حمل و نقل بین شرق و غرب است اما اردوغان اخیرا در اظهاراتی ادعا کرده که سیگنال‌های مثبتی از سوی ایران برای توسعه این کریدور دریافت کرده است. اگرچه اهداف اردوغان از تغییر نامحسوس در مواضعش هنوز مشخص نیست ولی ایران باید مراقب باشد تا در تله ترکیه نیفتد.

به گزارش ایسنا، سفر «رجب طیب اردوغان» رئیس‌جمهور ترکیه به نخجوان با ادعای تداوم همکاری‌های اقتصادی و توسعه‌ای، گویای بازی سیاسی ترکیه در منطقه مورد هدفش بود تا بتواند اهداف اصلی خود را در پوشش اظهارات ملایمی که داشت دنبال کند. در شرایطی که منطقه تنش‌های متعددی را میان جمهوری آذربایجان با حمایت ترکیه و ارمنستان تجربه می‌کند،‌ بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مانند ترکیه در صدد تحقق اهداف خود هستند. 

اردوغان پس از بازگشت از نخجوان در سخنانی درباره راه اندازی کریدور زنگزور اظهار داشت: ترکیه از کریدور صلح‌آمیز بین آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان حمایت می‌کند، اما اگر ایروان با چنین چیزی مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده‌ای مثبت است. ما تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌دهیم و سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران می‌آید.

 حسین جابری‌انصاری معاون سابق وزارت خارجه در توییتی نوشت: اگر دالان زنگزور از ایران عبور کند، ظرفیت راهبردی ایران افزایش می‌یابد. اما اگر را کاشتند، سبز نشد. آقای اردوغان، استاد بازی‌های تاکتیکی در خدمت اهداف راهبردی است و با طرح این موضوع، با ذهن و روان تصمیم‌گیران ایران و ارمنستان بازی می‌کند تا پروژه اولویت‌دار خود را پیش بَرَد‌‌‌

با این حال پس از اظهارات اردوغان مبنی بر دریافت سیگنال‌های مثبت از سوی ایران برای ایجاد کریدور زنگزور، تاکنون موضع رسمی از سوی مقامات کشور اعلام نشده است. آنچه مسلم است این‌ است که جمهوری اسلامی ایران همواره در مواضع صریح خود مخالفتش با ایجاد کریدور زنگزور را اعلام کرده که برای آن هم دلایل متعددی دارد از جمله این که نقش ایران در حمل و نقل بین شرق و غرب کاهش پیدا می‌کند، تهران ارتباط خود بین جمهوری آذربایجان و جمهوری خودمختار نخجوان و همچنین ایران ارتباطش با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را از دست می‌دهد.

بررسی اهداف اردوغان از پیشنهاد عبور دالان زنگه زور از خاک ایران

28 شهریور/  19 سپتامبر بود که جمهوری آذربایجان با ادعای کشته‌شدن هفت نیروی امنیتی به دلیل انفجار مین کاشته‌شده از سوی ارمنستان در منطقه «خوجاوند» در جمهوری آذربایجان، جنگ نظامی را تحت عنوان «عملیات محدود ضدتروریستی» علیه منطقه قره‌باغ آغاز کرد. پس از عملیات نظامی جمهوری آذربایجان در خانکندی (مرکز قره‌باغ)، نیروهای ارمنی حاضر در این منطقه با پذیرش شروط باکو مبنی بر خلع‌ سلاح آنها، با آتش‌بس موافقت کردند.

درست یک هفته پس از آغاز درگیری‌ها بود که روز دوشنبه الهام علی‌اف، رئیس‌جمهور جمهوری آذربایجان از رجب طیب اردوغان، همتای ترک خود در فرودگاه بین‌المللی نخجوان استقبال کرد. هم‌زمان با این سفر و دیدار مشترک در نخجوان اولین گروه از ساکنان ارامنه منطقه قره‌باغ پس از ۱۰ ماه محاصره و به خاطر حمله نظامی اخیر جمهوری آذربایجان برای بازپس‌گیری کنترل کامل منطقه، وارد خاک ارمنستان شدند. دولت ارمنستان اعلام کرده که حدود پنج هزار نفر از ساکنان منطقه قره‌باغ تا صبح روز (دوشنبه) وارد این کشور شدند.

علی‌اف که اکنون باد پیروزی به پرچمش دمیده، در دیدار روز دوشنبه با اردوغان از احیای حاکمیت کامل باکو بر قره‌باغ گفت و با اشاره به موضوع حمایت متقابل باکو - آنکارا از یکدیگر عنوان کرد که به دنبال هدایت مسائل منطقه در مسیر درست هستیم. از دیدگاه رئیس‌جمهور آذربایجان، «باکو خواهان صلح و ثبات در منطقه و نبود جنگ است». البته علی‌اف سراغی هم از حجم تجارت دوجانبه آذربایجان و ترکیه گرفت و این حجم (تجارت مشترک دو کشور) را بیش از شش میلیارد دلار تخمین زد که از منظر او، در سال جاری میلادی ۴۰ درصد افزایش یافته است. رئیس‌جمهور آذربایجان در ادامه هدف‌گذاری ۱۵ میلیارد دلاری برای افزایش سطح مبادلات را مطرح کرد. علی‌اف در این دیدار خطاب به اردوغان ضمن اشاره به اینکه، «ما تمام غذا و داروی مورد نیاز شهروندان قره‌باغ را در اختیار آنها قرار خواهیم داد» عملیات امنیتی هفته گذشته در قره‌باغ را موفقیت‌آمیز دانست که در سایه آن، امنیت کامل به مرزها بازگشته است.

از این رو علی‌اف گفت «آذربایجان به طور کامل حاکمیت خود را احیا کرد و مردم ما حمایت بزرگ ترکیه و تأیید آن بر اینکه قره‌باغ خاک آذربایجان است را فراموش نخواهند کرد». رئیس‌جمهور آذربایجان در مهم‌ترین فراز سخنان روز دوشنبه خود در معیت اردوغان روی موضوع حساس دالان موهوم و سراسر جعلی زنگزور هم مانور خود را انجام داد که این موضوع از قبل هم قابل پیشی‌بینی بود. علی‌اف در همین باره ذیل ادعایی بیان کرد که «متأسفانه زنگزور غربی توسط مقامات شوروی از آذربایجان جدا شد و به این ترتیب ارتباط جغرافیایی قسمت اصلی آذربایجان و نخجوان قطع شد».

با این تک‌جمله، رئیس‌جمهوری آذربایجان روی قسمت اصلی حرف خود رفت و با این بازخوانی تاریخی غیرمستند، توجیهی برای تحمیل این دالان مطرح کرد و این را هم گفت که «ما صلح و ثبات در منطقه می‌خواهیم نه جنگ». در حالی این ادعاها از زبان علی‌اف مطرح شد که روز شنبه مشاور رئیس منطقه قره‌باغ گفت: «ارمنی‌های قره‌باغ به دلیل اینکه نمی‌خواهند به عنوان بخشی از آذربایجان زندگی کنند و از پاک‌سازی قومی هراس دارند، به ارمنستان خواهند رفت».

عبور  دالان زنگزور  از  خاک ایران؟!

در کنار گفته‌های روز دوشنبه الهام علی‌اف، اردوغان نیز در کنفرانس مطبوعاتی مشترک همان روز که در مجمع عالی جمهوری خودمختار نخجوان برگزار شد، عملیات جمهوری آذربایجان علیه تروریسم در قره‌باغ را موفقیت‌آمیز توصیف کرد که به باورش، بدون ایجاد تلفات غیرنظامی انجام شد. از منظر رئیس‌جمهوری ترکیه، با سیطره باکو بر قره‌باغ، آذربایجان شانس عادی‌سازی روابط در منطقه را افزایش می‌دهد. رئیس‌جمهور ترکیه خطاب به جمهوری ارمنستان هم از درازبودن دست صلح برای ایروان گفت و انتظار گام‌های صادقانه از طرف ارمنی‌ها را هم مطرح کرد. این در حالی است که در عملیات نظامی اخیر جمهوری آذربایجان حداقل ۱۰ غیرنظامی از جمله کودکان جان خود را از دست داده‌اند.

در این میان شاید مهم‌ترین بخش سفر اردوغان به نخجوان، سخنان دیروز (سه‌شنبه) او پیرامون دالان زنگزور بود. به گزارش خبرگزاری آناتولی، اردوغان درباره کریدور موسوم به زنگزور نیز تأکید کرد که ترکیه از کریدور صلح‌آمیز بین آذربایجان و ارمنستان برای اتصال نخجوان حمایت می‌کند. رئیس‌جمهوری ترکیه در کلیدی‌ترین نکته خود صراحتا عنوان داشت «اگر ایروان با افتتاح دالان زنگزور مخالفت کند، کریدور می‌تواند از ایران عبور کند که این ایده‌ای مثبت است». لذا به گفته اردوغان، «ما تمام تلاش خود را برای افتتاح کریدور زنگزور انجام می‌دهیم، سیگنال‌های مثبتی نیز از ایران می‌آید، اگر ارمنستان از بازشدن کریدور زنگزور جلوگیری کند، این کریدور می‌تواند از ایران عبور کند».

رئیس‌جمهور ترکیه با تکرار سخنان روز دوشنبه خود مجددا دیروز (سه‌شنبه) یادآور شد که «پیشرفت در روابط باکو و ایروان به ثبات منطقه کمک می‌کند». اردوغان این را هم عنوان داشت که «ما از ارمنستان انتظار داریم به جای طولانی‌کردن این روند، اراده قوی نشان دهد. اکنون زمان صلح پایدار برای خوجالی، قره‌باغِ تحت حاکمیت آذربایجان است و وظیفه ارمنستان ایجاد و حفظ آن است».

در مقابل هرچند وضعیت این روزهای جمهوری ارمنستان هم چندان مثبت نیست و شاهد تظاهرات و اعتراضات گسترده هرروزه مردمی علیه نیکول پاشینیان هستیم تا جایی که حتی در مقاطعی موضوع وقوع کودتا، برکناری یا فرار نخست‌وزیر ارمنستان طرح شد، اما نخست‌وزیر جمهوری ارمنستان بارها تأکید کرده است که «هیچ کریدوری نمی‌تواند در خاک ارمنستان فعالیت کند». به موازاتش هم جمهوری اسلامی ایران بارها و به صراحت از خط قرمزش در قبال عدم تغییر مرزها، عدم تغییر وضعیت ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز جنوبی و مشخصا استان سیونیک، تحمیل دالان زنگزور و قطع مرزهای مشترک با ارمنستان گفته است، کما اینکه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران نیز در کنفرانس خبری مشترک اخیر خود با هاکان فیدان، همتای ترکیه‌ای‌اش در تهران تصرح کرد که «هر گونه تغییر در ژئوپلیتیک در منطقه و هرگونه اقدام برای مسدودکردن یا محدودکردن مسیرهای تاریخی ترانزیتی و موجود در منطقه را هرگز برنمی‌تابیم».