کمال قلیچدار اوغلو ،گاندی ترکیه کیست؟

روز یکشنبه آینده، مردم ترکیه پای صندوق های رای می روند تا علاوه بر ششصد نماینده پارلمان، سیزدهمین رئیس جمهور کشورشان را نیز انتخاب کنند. در این دوره از انتخابات، کمال قلیچدار اوغلو رهبر حزب جمهوری خلق، به عنوان اصلی ترین و مهمترین رقیب اردوغان به میدان آمده است. نظرسنجی ها نشان می دهد که او برای تحمیل یک شکست سنگین بر اردوغان، شانس بالایی دارد.

رهبر حزب جمهوری خلق (CHP) که کرسی رهبری آن در اختیار قلیچدار اوغلو است، در سال ۱۹۲۳ میلادی، همزمان با شکل گیری نظام جمهوری ترکیه به دست مصطفی کمال تاسیس شده است. حالا این حزب که ۱۰۰ سال عمر دارد، می خواهد قدرت را از دست جریان سیاسی نسبتاً جوانی به نام حزب عدالت و توسعه دربیاورد. حال باید دید، آیا قلیچدار اوغلو و ۵ حزب حامی او، حریف اردوغان و باغچلی می شوند یا خیر.

گاندی ترکیه

در سال‌های گذشته از قلیچ‌داراوغلو به عنوان معادل مهاتما گاندی در سیاست امروز ترکیه یاد شده است. گاهی او را «گاندی کمال» یا «گاندی ترکیه» می‌نامند. رویترز در گزارشی دلیل این نام‌گذاری را شباهت ظاهری او به مهاتما گاندی معرفی کرد که او هم فردی ریز اندام بود. پولیتیکو نیز در گزارشی نوشت که سبک و سیاق سیاستمداری او مانند گاندی «افتاده و فروتن» است.

حزب چپ‌گرای میانه‌روی مردم جمهوری‌خواه که او ریاستش را برعهده دارد، توسط «مصطفی کمال آتاتورک» بنیان‌گذار ترکیه مدرن تاسیس شد و قدیمی‌ترین حزب سیاسی این کشور است.

جان دوندار، روزنامه‌نگار تبعیدی ترکیه و دبیر سابق روزنامه «جمهوریت» که از ۲۰۱۶ در آلمان زندگی می‌کند در ۲۰۱۷ در مقاله‌ای در واشنگتن‌پست نوشت که انتخاب عنوان گاندی برای قلیچ‌داراوغلو که از ۲۰۱۰ آغاز شده، بیش از آنکه از شباهت او به انقلابی‌گری یا پیشینه گاندی ربط داشته باشد، صرفا از شباهت ظاهری‌اش به این انقلابی هندی ناشی می‌شود.

زمانی که «انیس بربراوغلو» معاون رسانه‌ای قلیچ‌داراوغلو که مدت‌هاست هدف حملات اردوغان قرار دارد، به ۲۵ سال حبس به اتهام جاسوسی محکوم شد، قلیچ‌داراوغلو یک راهپیمایی اعتراضی ۴۵۰ کیلومتری از استانبول به آنکارا را آغاز کرد و بسیاری از طرفدارانش هم او را همراهی کردند. این اقدام او را در اذهان عمومی به عنوان یکی از چهره‌های اپوزیسیون ثبت کرد.

جان دوندار در مقاله‌اش در ۲۰۱۷ نوشت: برخی این راهپیمایی او را با «رژه نمک» ۳۸۵ کیلومتری گاندی در ۱۹۳۰ مقایسه می‌کنند که در اعتراض به سلطه بریتانیا بر نمک هند برگزار شد. راهپیمایی گاندی به بازداشت کوتاه مدت ۶۰ هزار شرکت‌کننده منجر شد که در نهایت همه آن‌ها آزاد شدند. اما در ترکیه ۲۰۰ هزار تن زندانی داریم و همه ۳۷۲ زندان این کشور تکمیل ظرفیت هستند.

آمار دقیقی درباره زندانیان سیاسی ترکیه در دست نیست، اما مقامات مسئول در فوریه ۲۰۲۲ اعلام کردند که تعداد زندانیان ۳۰۹ هزار و ۵۵۸ تن است.

قلیچ‌داراوغلو چه پیشینه‌ای دارد؟

کمال مردی ۷۵ ساله است که سال‌ها ریاست تامین اجتماعی ترکیه را برعهده داشت و بعد از بازنشستگی‌اش بود که وارد سیاست شد. او در ۱۹۴۸ در شرق ترکیه به دنیا آمد و خانواده‌اش از اقلیت مسلمان علوی در این کشور هستند.

او در آکادمی علوم اقتصادی و بازرگانی آنکارا – که حالا به دانشگاه غازی تغییر نام داده – اقتصاد خواند و پس از آن به مناصب عالی‌رتبه‌ای در سازمان‌های دولتی و خصوصی اقتصاد ترکیه رسید.

اوغلو در سیاست چه کرده است؟

قلیچ‌داراوغلو در ۲۰۰۲ به عنوان یکی از نمایندگان استانبول وارد پارلمان ترکیه شد، در همان سالی که حزب عدالت و توسعه اردوغان برای نخستین بار به قدرت رسید.

او به یکی از چهره‌های برجسته مبارزه با فساد در ترکیه بدل شده و در ۲۰۰۷ بار دیگر به پارلمان راه یافت. در ۲۰۰۹ در رقابت شهرداری استانبول شکست خورد و در ۲۰۱۰ با رسوای اخلاقی رئیس وقت حزب مردم جمهوری‌خواه، به ریاست این حزب رسید.

او در زمان معارفه به عنوان رئیس جدید در گردهمایی حزبش به عنوان فردی «صادق و سالم» معرفی شد و به طرفداران خود گفت: ما به قدرت می‌رسیم تا از حقوق فقرا، سرکوب‌شدگان و کارگران حمایت کنیم.

با این حال، این حزب در ریاست قلیچ‌داراوغلو موفقیت چندانی در انتخابات نداشته و اردوغان در یک دهه گذشته اجازه عرض اندام به اپوزیسیون را نداده است. میزان محبوبیت حزب مردم جمهوری‌خواه در نظرسنجی‌ها هرگز از ۲۵ درصد فراتر نرفته است. بزرگترین موفقیت این حزب در ۲۰۱۹ حاصل شد، یعنی زمانی که نمایندگان این حزب در انتخابات شهرداری پنج استان از ۶ استان بزرگ ترکیه پیروز شدند، از جمله استانبول و ترکیه.

فارغ از عملکرد انتخاباتی این حزب، «موفقیت» قلیچ‌داراوغلو را باید در اصلاحات خاموشی دنبال کرد که در حزبش ایجاد کرده است. در دوره ریاست او رویکردهای سفت و سخت پیروان «کمالیسم» یا «آتاتورکیسم» رفته‌رفته جای خود را به رهبرانی داده است که به ایده‌آل‌های سوسیال دموکرات اروپای امروز نزدیکتر هستند.

بیشتر درباره کمال قلیچدار اوغلو بخوانیم

۱. زادگاه، تاریخی از رویدادهای تلخ

کمال قلیچدار اوغلو درسال ۱۹۴۸ میلادی در یکی از روستاهای اطراف شهر کوچک نظمیه در استان درسیم به دنیا آمده است. این استان، از دیرباز محل زندگی گروهی از کردهای زازا بوده که همگی علوی هستند و سالیان سال، با زندگی در شرایط جغرافیایی سخت کنار آمده اند. در دوران چند تن از پادشاهان عثمانی و همچنین در دهه های نخست شکل گیری جمهوری ترکیه، درسیم بارها شاهد قتل عام گسترده علویان کُرد بوده و تصاویر آرشیوی فراوانی وجود دارد که نشان می دهد صدها زن و دختر علوی در کوهستان های سرد درسیم، در شرایط سخت رها شده اند. پس از آن رویدادها، به دستور دولت، نام رسمی درسیم به تونجلی تغییر یافت و هنوز هم در ادبیات سیاسی رسمی ترکیه، استفاده از نام درسیم، ممنوع است.

کودکی و نوجوانی قلیچدار اوغلو در درسیم و چند شهر کردنشین دیگر نظیر الازیغ و ارجیش سپری شده است. با این حال، هیچگاه دیده نشده که او به زبان کُردی تکلم کند.

با وجود رویدادهای تلخی که در تاریخ معاصر درسیم روی داده، این استان کوچک و کم جمعیت، به مدت چند دهه، در زمینه برخورداری از بیشترین تعداد فارغ التحصیلان دانشگاهی، در بین ۸۱ استان ترکیه، رکوردشکن بوده است.

۲. تحصیل در آنکارا

قلیچدار اوغلو در دانشگاه آنکارا در سال ۱۹۷۱ از آکادمی علوم اقتصادی و بازرگانی (دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه غازی) فارغ التحصیل شد. پس از قبولی در آزمون دستیاری حسابدار در وزارت دارایی مشغول به کار شد. سپس به مدت یک سال در فرانسه ماند و تخصص حسابداری خود را ادامه داد و پس از بازگشت به ترکیه، به سمت رئیس اداره کل درآمد منصوب شد.

رشته تحصیلی، علایق شخصی و مهارت در حساب و آمار، قلیچدار اوغلو را به سیاستمداری تبدیل کرد که همواره در سخنرانی های خود، به اعداد و ارقام اشاره می کند و عمیقاً با اثرگذاری با مفاهیمی نظیر تورم، هزینه تولید، بیمه و مالیات، آشناست.

۳. همسر و فرزندان

قلیچدار اوغلو با دخترخاله خود سلوی ازدواج کرده است. سلوی پس از ازدواج، تحصیل در مقطع کارشناسی روزنامه نگاری و ارتباطات دانشگاه آنکارا را رها کرد. آنان سه فرزند دارند؛ یک پسر و دو دختر.

کَرم قلیچدار اوغلو پسر رهبر حزب جمهوری خلق متولد سال ۱۹۸۳ در دانشگاه های ترکیه و کره جنوبی در رشته علوم سیاسی و روابط بین الملل تحصیل کرده و هم اینک با مدرک دکترا در دانشگاه فنی خاورمیانه استانبول، تدریس می کند. او تز دکترای خود را درباره تاثیر روابط خویشاوندی بر دنیای سیاست نوشته است!

دو دختر قلیچدرا اوغلو خانه دار هستند و اطلاعات چندانی در مورد همسرانشان وجود ندارد.

۴. دوران ۸ ساله مدیریت تامین اجتماعی

کمال قلیچدار اوغلو در سال ۱۹۹۲ به سمت رئیس صندوق تامین اجتماعی منصوب شد. پس از آن مدت کوتاهی به عنوان قائم مقام معاونت وزارت کار و تامین اجتماعی جمهوری ترکیه خدمت کرد. او در سال ۱۹۹۴ از سوی مجله «ترند اقتصادی» به عنوان «بوروکرات نمونه سال» انتخاب شد. او در در ژانویه ۱۹۹۹ به خواست خود از اداره کل بیمه اجتماعی بازنشسته شد. قلیچداراوغلو که ریاست کمیسیون تخصصی اقتصادی در مطالعات برنامه پنج ساله هشتم توسعه را بر عهده داشت، مدتی نیز در دانشگاه حاجت تپه استانبول تدریس کرد و سپس برای مدتی کوتاه، عضو هیئت مدیره بانک مشهور ایش بانک شد.

۵.ورود دیرهنگام به دنیای سیاست

گفتیم که قلیچدار اوغلو در سال ۱۹۴۸ میلادی به دنیا آمده است. با این حساب، وقتی که در سال ۲۰۰۲ میلادی به حزب جمهوری خلق پیوسته، یک کارشناس اقتصادی ۵۴ ساله بوده و برای ورود به دنیای سیاست، عجله و شتابی از خود نشان نداده است. در همان سالی که به عضویت حزب جمهوری خلق پیوست، در بیست و دومین دوره انتخابات پارلمانی به عنوان نماینده مردم استانبول به مجلس راه یافت. این همان سالی است که حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان، قدرت را در دست گرفته است. به عبارتی روشن، اردوغان، از دوران همراهی با شاخه های جوانان سه حزب اربکان (سلامت، رفاه و فضیلت) و شهرداری استانبول تا سال ۲۰۰۲ میلادی، یک مسیر سیاسی طولانی را طی کرد اما قلیچدار اوغلو در سال ۲۰۰۲ در آغاز راه بود.

۶. یک دوربین مخفی، یک رسوایی عجیب

قلیچدار اوغلو در حزب خود، خیلی زود ترقی کرد. او اهل آمار و ارقام و تحلیل حساب و کتاب های مالی بود و در جلسات شورای مرکزی حزب، گزارش های روشنی از وضعیت اقتصادی کشور ارائه می داد و با اعتدال و انعطاف، خیلی زود به کرسی معاونت رهبری حزب دست یافت.

در سال ۲۰۱۰ میلادی، یک فایل ویدیویی مستهجن بر روی اینترنت قرار گرفت که مانند یک شوک و زلزله، فضای سیاسی ترکیه را تحت تاثیر قرار داد. این فایل ویدیویی ارتباط نامشروع دنیز بایکال رهبر حزب جمهوری خلق با خانمی را افشا کرد که هم نماینده آنکارا در پارلمان و هم مسئول دفتر رهبر حزب بود. آن مقطع حساس، در واقع اوج ماه عسل سیاسی و امنیتی اردوغان و دار و دسته فتح الله گولن بود. بعدها مشخص شد که کار گذاشتن دوربین در خانه مخفی دنیز بایکال،، توسط گروهی از مامورین امنیتی مخفی وابسته به فتح الله گولن صورت گرفته تا حزب جمهوری خلق، تماماً در هم کوبیده شود و هیچ مانعی در برابر حزب قدرتمند اردوغان وجود نداشته باشد.

رسوایی دنیز بایکال، موجب استعفای ناگهانی او شد و قلیچدار اوغلو در چنین شرایطی، سکان رهبری حزب جمهوری خلق را در دست گرفت. برخی از دوستان نزدیک قلیچدار اوغلو به او توصیه کردند آبروی خود را فدای یک حزب ورشکسته نکند و به عنوان یک سیاستمدار مستقل در پارلمان، به فعالیت خود ادامه دهد. اما قلیچدار اوغلو اعلام کرد که می ماند و حزب را متحول می کند. او در سی و سومین کنگره حزب در ۲۲ می ۲۰۱۰ برگزار شد، به عنوان رهبر انتخاب شد.

۷. اموال و دارایی قلیچدار اوغلو

کمال قلیچدار اوغلو از سیاستمدارانی است که هر سال، لیست اموال خود را به طور رسمی برای رئیس پارلمان ترکیه می فرستد و نسخه ای از آن را در اختیار رسانه ها می گذارد. او و همسرش در آنکارا دو واحد آپارتمان دارند، در درسیم صاحب یک خانه کوچک ویلایی هستند. در لیست اموال قلیچدار اوغلو همچنین به این اشاره شده که او صاحب ۸ تابلوی نقاشی از نقاشان نامدار ترکیه است، همسرش سلوی یک انگشتر الماس دارد، سهامدار شکرت تعاونی ساختمان سازی آکچالی و تعاونی مسکن گوکیورت می باشد و پسرش کَرَم نیز یک دستگاه خودروی رنو کُلیو دارد.

رهبر حزب جمهوری خلق درباره دارایی خود گفته است: «هر چه دارم، مانند شیر مادر، پاک و حلال است. اما اردوغان جرات ندارد لیست اموال خود را اعلام کند. با آنکه بسیاری از اموال و دارایی خود را به نام دیگران منتقل کرده، هنوز هم دست کم سی میلیون یورو ثروت نامعلوم دارد که بوی گند آن از دور به مشام می رسد».

۸. کودتا

کمال قلیچدار اوغلو در دوران کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ میلادی، بدون درنظرگرفتن اختلافات سیاسی، به شکل تمام قد، از دولت اردوغان و حزب عدالت و توسعه حمایت کرد.

قلیچدار اوغلو در شب کودتا، با رجب طیب اردوغان رئیس جمهور و بنعلی ییلدرم نخست وزیر وقت، تلفنی صحبت کرد و اعلام کرد که او و حزب جمهوری خلق، حامی دولت و دموکراسی ترکیه هستند و تماماً مخالف کودتا هستند. با این حال، اردوغان بعدها قلیچدار اوغلو را به خیانت و همدستی با کودتاگران متهم کرد و قلیچدار اوغلو نیز اعلام کرد که کودتای ۲۰۱۶ میلادی، بیشتر شبیه یک نمایش ساختگی بوده است.

۹. به تنهایی نمی توانیم

هوشمندانه ترین تصمیم سیاسی قلیچدار اوغلو در سالیان گذشته، تشکیل یک ائتلاف گسترده از مخالفین اردوغان بوده است. او در انتخابات سال ۲۰۱۸ میلادی، محرم اینجه را به عنوان نامزد حزب خود به میدان فرستاد اما نتیجه نگرفت. قلیچدار اوغلو در سال ۲۰۲۱ میلادی، نخستین گام ها برای ائتلاف با مخالفین را برداشت و در سال ۲۰۲۲ میلادی، با ۵ سیاستمدرا به نام های باباجان، داوداوغلو، آکشنر، کاراملا اوغلو و اویسال، ائتلاف ملت را تشکیل داد. قلیچدار اوغلو آشکارا به رسانه ها گفت: «هیچ حزبی در ترکیه به تنهایی نمی تواند اردوغان را شکست دهد. همه باید یکی شویم».

۱۰. این مرد، عصبانی نمی شود

در جریان روند پر تب و تاب کمپین های انتخاباتی چند ماه اخیر، اردوغان بارها قلیچدار اوغلو را تحقیر کرده درباره او الفاظ تند و اتهامات سنگین بر زبان آورده تا بتواند او را تحریک کند. اما شواهد نشان می دهد قلیچدار اوغلوی ۷۵ ساله، صبور و خویشتن دار است و به دنبال دعوا نیست.

قلیچدار اوغلو در اعتراض به سیاست های اردوغان و قوه قضائیه در دستگیری فعالان سیاسی، در سال ۲۰۱۷ میلادی، در یک حرکت جمعی به نام «راهپیمایی عدالت»، فاصله ۴۵۰ کیلومتری آنکارا تا استانبول را طی مدت ۲۵ روز طی کرد. این حرکت در نوع خود در دهه های اخیر در ترکیه سابقه نداشته و برخی از ناظران سیاسی بر این باورند که این اقدام، تقلید سیاست های مهاتما گاندی رهبر فقید هندوستان بوده است.

۱۱. قلیچدار اوغلو بر جاده ابریشم

نامزد ائتلاف ملت وعده داده که اگر رئیس جمهور شود، با یک راه طولانی آسفالته و ریلی، بندر مرسین در غرب ترکیه را از طریق ایران، به ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان و از آنجا به چین وصل می کند.

۱۲. قلیچدار اوغلو و آمریکا و اروپا

رهبر حزب جمهوری خلق، چند ماه پیش در آنکارا، با سفرای کشورهای اروپایی دیدار کرد و رئوس اصلی برنامه و اهداف سیاست خارجی خود را با آنان در میان گذاشت. او همچنین در سفر به آمریکا، در چند ایالت این کشور، با کارشناسان و سیاستمداران دیدار و گفتگو کرد.

قلیچدار اوغلو وعده داده که در صورت رسیدن به پیروزی، روند عضویت رسمی ترکیه در اتحادیه اروپا را با موفقیت به پایان خواهد رساند.