فاجعه در آموزش کشور ؛ زنگ هشدار در 17 استان

انتشار نقشه میانگین معدل امتحانات نهایی دانش‌آموزان در خرداد ۱۴۰۲، در رسانه ها و شبکه های اجتماعی بازتاب گسترده ای داشت. کاهش چشمگیر معدل دانش آموزان در سراسر کشور به موضوع نگران کننده ای تبدیل شده است و کاربران شبکه های اجتماعی سعی در مطرح کردن دلایل این اُفت تحصیلی همگانی داشتند.

به گزارش عرشه آنلاین، اخیراً وزارت آموزش‌وپرورش گزارشی از معدل امتحانات نهایی خردادماه ۱۴۰۲ منتشر کرده است.در این گزارش بر مبنای اطلاعات منتشر شده توسط وزارت آموزش و پرورش در قالب تحلیل نتایج امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲، نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان از سال ۹۸ تا ۱۴۰۲ منتشر شد که رصد آنها نشان دهنده کاهش نمرات دانش‌آموزان است.

بر اساس نقشه میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲، میانگین کشوری نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ بدین شرح است:رشته تجربی: ۱۱.۲۳ -رشته ریاضی: ۱۰.۷۹- رشته انسانی: ۸.۷۵ -رشته معارف: ۱۰.۵۶

به نظر می‌رسد ضعفی که در سیستم آموزشی کشور وجود دارد موجب این تغییرات فاجعه بار است.

چالش‌های آموزش‌وپرورش تمامی ندارد. گاهی صحبت از آمار بالای بازماندگان از تحصیل می‌شود و گاهی صحبت از کمبود کلاس درس. کمبود معلم و استخدام کسانی که آموزش‌های تخصصی لازم را ندیده‌اند هم از دیگر چالش‌های این وزارتخانه است. مجموع این‌ها زخمی می‌شود که هر چند وقت یکبار در گوشه‌ای از پیکر آموزش عمومی کشور سر باز می‌کند.

یکی از بارزترین تاثیراتی که از چالش‌های این وزارتخانه برآمده، افت نمرات دانش‌آموزان است؛ از امتحانات داخلی گرفته تا آزمون‌های بین‌المللی مانند پرلز.

هم اکنون نتایج نمرات امتحانات نهایی به عنوان یکی از شاخص‌ها برای بررسی عملکرد و کیفیت آموزش و پرورش کشور شناخته می‌شود و اُفت نمرات دانش‌آموزان در امتحانات نهایی به همراه عملکرد ضعیف دانش‌آموزان ایرانی در نتایج آزمون‌های بین المللی تیمز و پرلز نشان می‌دهد که وضعیت کیفیت در آموزش و پرورش کشور اصلاً مطلوب نیست.

آزمون تیمز (TIMSS) با هدف تهیه اطلاعات مقایسه‌ای برای ارزیابی عملکرد و سیاست‌های کشور‌های شرکت‌کننده در زمینه پیشرفت در آموزش و یادگیری ریاضیات و علوم در پایه‌های چهارم و هشتم اجرا می‌شود؛ آزمون پرلز نیز مربوط به سنجش کیفیت روخوانی و درک مطلب دانش‌آموزان پایه چهارم ابتدایی است.

چرا نمرات دانش‌آموزان اُفت دارد؟

به اذعان کارشناسان آموزشی اُفت نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان دلایل مختلفی دارد به عنوان مثال در حالی که آموزش و پرورش مدعی طراحی سوالات به شیوه مفهومی و عبور از حفظیات است اما کتاب‌های درسی توسط معلمان به شیوه مفهومی آموزش داده نمی‌شود و اساساً دانش‌آموزان برای پاسخگویی به سوالات مفهومی آماده نمی‌شوند.

طیبه موسوی، دبیر زیست شناسی در مدارس شهر تهران در این‌باره گفت: متغیرهای مختلفی در اُفت نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان تأثیرگذار هستند از جمله کلاس‌های شلوغ مدارس دولتی عادی، به‌کارگیری معلمان فاقد تخصص و مهارت، محتوای آموزش، روش تدریس معلمان و منابع و تجهیزات در اختیار دانش آموزان و مدارس.

به گفته او، برخی معلمان به ویژه در مدارس دولتی عادی به جای تدریس کتاب درسی، جزوه‌ای را که خود تهیه کرده‌اند تدریس می‌کنند این در حالی است که سوالات امتحانات نهایی فقط از کتاب درسی طراحی می‌شود و دانش‌آموز برای موفقیت در پاسخگویی باید کتاب درسی را به خوبی مطالعه کرده و مفاهیم را فهمیده باشند.

دانش‌آموزان انسانی علاقه‌ای به رشته خود ندارند

موسوی با اشاره به اُفت بیشتر نمرات دانش‌آموزان رشته علوم انسانی عنوان کرد: در گفت‌وگویی که با این دانش‌آموزان داشتم، اغلب آن ها علاقه‌ای به رشته انسانی نداشتند و از سر اجبار به این رشته آمدند چون می‌خواستند به هنرستان بروند، اما به دلیل نبود ظرفیت امکان ثبت‌نام نداشتند.

این معلم مطرح کرد: هم اکنون تعداد هنرستان‌ها در مقایسه با دبیرستان‌ها به شدت کم است چون به تجهیزات نیاز دارد و تجهیزات لازم هم بسیار گران است.

موسوی، بی انگیزگی دانش‌آموزان نسبت به آینده و درگیری آن ها با فضای مجازی را از سایر عوامل موثر در افت نمرات دانست و به موضوع مهم ضرورت آموزش و توانمندسازی معلمان برای روش تدریس با کیفیت اشاره کرد و گفت: معلمان باید با روش‌های جدید تدریس آشنا شوند.

سمیه توحیدلو پژوهشگر جامعه انسانی در این باره نوشت :

این نقشه میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۲ را نشان می‌دهد. اینکه میانگین معدل برای علوم ریاضی و تجربی ۱۱.۵-۱۲.۵ و برای علوم انسانی کمی پایین‌تر تخمین زده شده است. اما این میانگین را به تفکیک استان‌ها ببینیم و فاجعه آموزش در کشور را رصد کنیم.

 رضا امیدی استاد دانشگاه هم در پستی تلگرامی  در این باره باید به چند نکته توجه داشت:

تقریباً در دهۀ اخیر معدل امتحانات نهایی در محدودۀ ۱۱.۵ تا ۱۲.۵ بوده است؛ در رشته‌های تجربی و ریاضی کمی بالاتر و در رشته‌های علوم انسانی و معارف کمی پایین‌تر. روند افت کیفیت آموزش عمومی در جزییات نتایج کنکور و در آزمون‌های بین‌المللی هم مشاهده می‌شود. 

در سال‌های اخیر، هم در محتوای امتحانات نهایی و هم در فرم سؤالات و نحوۀ تصحیح برگه‌های آزمون تغییرات زیادی اعمال شده است. برای مثال امسال در برخی درس‌ها ۸۰ سؤال با بارم ۰.۲۵ طراحی شده بود و هر برگه را چند آموزگار از مدارس و شهرهای مختلف در سامانه تصحیح می‌کردند. شواهدی هم از سوی آموزگاران ارائه می‌شود که بعضاً اختلال‌هایی در فرایند تصحیح وجود داشته که چه‌بسا بر نمرۀ دانش‌آموز هم تأثیرگذار بوده است. به نظر می‌رسد خود نهاد آموزشی با این تغییرات منطبق نشده است. نکتۀ مهم دیگر این است که نقشۀ وضعیت معدل استان‌ها تاحدزیادی منطبق با نقشۀ فقر کشور است.   

میانگین نمرات امتحان نهایی خرداد امسال

تجارت نیوز نوشت :بد نیست نگاهی به داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس برای آمار بازماندگان از تحصیل و ترک تحصیل در استان سیستان و بلوچستان داشته باشیم. بنا بر گزارش این مرکز، استان سیستان و بلوچستان در سال تحصیلی 1395-1394 و سال تحصیلی 1401-1400 مبتنی بر دو مؤلفه فراوانی مطلق و نسبی در رتبه نخست بیشترین بازماندگی از تحصیل قرار دارد. به عبارتی طی بازه زمانی 6 ساله، این استان در صدر بیشترین تعداد بازماندگان از تحصیل در کشور قرار داشت.

بنا بر داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، طی بازه زمانی 1394-1393 تا سال 1401-1400 استان سیستان و بلوچستان بیشترین فراوان نسبی دانش‌آموزانی که ترک تحصیل کرده را داشت.

وضعیت خطرناک آموزش در استان سیستان و بلوچستان

حالا داده‌های بررسی‌شده در کنار وضعیت معدل نمرات امتحان نهایی خرداد امسال تصویر شفاف‌تری از وضعیت آموزش عمومی در این استان می‌دهد. استانی که به گفته نماینده این استان در شورای عالی استان‌ها سالانه 30 درصد از دانش‌آموزان آن به دلیل مشکلاتی مانند کمبود و هزینه سرویس مدارس مجبور به ترک تحصیل می‌شوند. 

اخیرا فاروق اعظمی نماینده سیستان و بلوچستان در شورای عالی استان‌ها به ایلنا گفت که این تعداد دانش‌آموز هم به 150 هزار بازمانده از تحصیل اضافه می‌شوند. این می‌تواند یک هشدار جدی و بسیار خطرناک برای استان باشد.

معدل پایین منطبق با نقشه فقر در کشور

رضا امیدی، جامعه‌شناس در ادامه یادداشت کوتاه خود در کانال تلگرامی‌اش نوشته است که در سال‌های اخیر، هم در محتوای امتحانات نهایی و هم در فرم سوالات و نحوه تصحیح برگه‌های آزمون تغییرات زیادی اعمال شده است. برای مثال امسال در برخی درس‌ها 80 سوال با بارم ۰.۲۵ طراحی شده بود و هر برگه را چند آموزگار از مدارس و شهرهای مختلف در سامانه تصحیح می‌کردند.»

او در ادامه نوشت که شواهدی هم از سوی آموزگاران ارائه می‌شود که بعضا اختلال‌هایی در فرایند تصحیح وجود داشته که چه بسا بر نمره دانش‌آموز هم تاثیرگذار بوده است.

امیدی در این مورد گفته که به نظر می‌رسد خود نهاد آموزشی با این تغییرات منطبق نشده است.

نکته مهم دیگری که رضا امیدی به آن اشاره کرده، نقشه فقر کشور است. او نوشت نقشه وضعیت معدل استان‌ها تا حد زیادی منطبق با نقشه فقر کشور است.

زنگ هشدار معدل امتحانات نهایی در ۱۷ استان

میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد امسال در استان‌های هرمزگان، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، آذربایجان غربی 8 تا 9 بود. در استان‌های خراسان شمالی، گلستان، اردبیل، ایلام، کردستان، لرستان، کرمانشاه، فارس، کرمان، گیلان، بوشهر و چهارمحال و بختیاری نیز استان‌هایی هستند که میانگین 9 تا 10 را ثبت کردند. یعنی معدل دانش‌آموزان این استان‌های نیز کم و هشدارآمیز است. 

با این حساب در مجموع 17 استان میانگین معدل امتحانات نهایی خرداد امسال هشت تا 10 بود که در وضعیت قرمز هستند. 

اما این نمرات با وضعیت بازماندگان از تحصیل و ترک تحصیل در استان‌ها چقدر نزدیک است؟ بنا بر داده‌های مرکز پژوهش‌های مجلس، بعد از سیستان و بلوچستان،  استان‌های آذربایجان غربی، گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی طی سال‌های تحصیلی 1395-1394 تا 1401-1400 بیشترین فراوانی نسبی بازماندگان از تحصیل را داشتند.

فقر و بازماندگی از تحصیل

آنطور که امیدی گفته نقشه توزیع معدل امتحانات نهایی خرداد امسال با نقشه فقر منطبق است. پیش‌تر نیز بازوی پژوهشی مجلس نیز نوشت، خانوارهایی که در دهک‌های پایین، فاقد بیمه، فقیر، فاقد درآمد ثابت و... هستند، بیشتر در معرض بازماندگی از تحصیل قرار دادند. به طور کلی می‌توان گفت که بازماندگی از تحصیل با وضعیت رفاه خانوار مرتبط است.

ناگفته نماند که وزارت کار نیز در سال 1399 گزارشی درباره وضعیت رفاه خانوارها و ترک تحصیل در کشور منتشر کرد. در این گزارش آمده که حدود 70 درصد از کودکان بازمانده از تحصیل در دهک‌های یک تا پنج قرار دارند. دهک دوم با 22 درصد بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

در ادامه گزارش این وزاتخانه آمده بود که استان سیستان و بلوچستان با 73/16 درصد دارای بیشترین نرخ فقر کودکان بازمانده از تحصیل و استان یزد با 22/20 درصد کمترین درصد فقر در بین خانوار دارای کودک بازمانده از تحصیل هستند.

مجموع داده‌های بالا نشان از وضعیت هشدارآمیز آموزش عمومی در کشور می‌دهد. با این حال به نظر می‌رسد زنگ این هشدار به گوش مقامات مرتبط یا نمی‌رسد یا اگر رسیده آن را به حال خود رها کرده‌اند. چراکه آمار بازماندگان از تحصیل در سال‌های اخیر نه‌تنها کاهشی نبوده، بلکه بر تعداد آن اضافه هم شده است. از سوی دیگر روند نمرات دانش‌آموزان نیز امیدوارکننده نیست.