میراث کهن مازندران در یک قدمی نابودی! / عکس

بخشی از قلعه تاریخی پولاد شهر بلده شهرستان نور با قدمت ۷۰۰ ساله به علت بی توجهی ها تخریب شده است که برای رفع این چالش کارشناسان امر بر ضرورت حفاظت همه جانبه از این هویت و شناسنامه های تاریخی سرزمین ایران تاکید دارند.

به گزارش عرشه آنلاین، این قلعه در کتاب های تاریخی بیشتر به قلعه نور شهرت داشته که در شمال شهر بلده بر بالای پوزه کوهی در مسیر رو به جنوب واقع شده است که از قسمت های شمال، جنوب و شرق به دره های عمیق و پرشیب محدود است.

این قلعه در بهمن ماه سال ۱۳۸۶ به شماره ۲۰۶۶۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید منتهی براساس شواهد و گزارش های متولیان امر نشان داده سال ها است که موضوع حفظ و مرمت این اثر تاریخی فراموش شده و بتدریج در آستانه تخریب است.

سفر به قلعه پولاد اگر چه مسیری هموار دارد، ولی نیازمند زمان زیادی است. بهترین و نزدیکترین راه دسترسی به این قلعه تاریخی استفاده از جاده هراز است. البته از جاده چالوس و از شهرستان نور مازندرا ن نیز می توان به این قلعه سفر کرد اما مسیری که امروز ما می خواهیم طی کنیم همان جاده هراز است.

برای سفر به قلعه پولاد ابتدا باید وارد جاده هراز که راه ارتباطی استان تهران به شهرستان آمل در استان مازندران است شویم که مناظر این جاده خود قصه ای ناتمام است، جاده ای که زیبایی طبیعت را با تاریخ غنی از قدم های انسانی در آمیخته تا به اسرار آمیزترین جاده مازندران تبدیل شود.

در این مسیر نباید تنها به مقصد اندیشید و باید از آغاز سفر، چشم دل را باز کنید و به اطراف نگریست و جان را پرکرد از طراوت و تازگی زیرا جاده هراز زیبایی های بی نظیری دارد. عبور از بلندای البرز در گردنه های امام زاده هاشم، رویارویی بادماوند وصف ناپذیر در سرازیری پلور و تماشای دیو سپید پای در بند، حرکت در امتداد رودخانه چندین میلیون ساله هراز، آبشارها و چشمه ها و نسیم خنک این جاده افسانه ای، همگی بخشی از سفر به قلعه پولاد خواهد بود.

اگر از تهران حرکت کردید، با عبور از گردنه امام زاده هاشم، ۶۰ کیلومتر که به سمت مازندران حرکت کنید و حدود چهل کیلومتر مانده به شهرستان آمل در میان کوه های سر بر آسمان کشیده، یک مسیر فرعی را مشاهده می کنید که پلی در ابتدای آن، این جاده را به هراز پیوند می زند، این فرعی آغاز سفر به سمت ملاقات با قلعه پولاد است.

در سمت چپ جاده تابلوی " بلده " که برخی هموطنان با رنگ مشکی بر روی آن خطوطی کشیده اند، دیده می شود. ناگفته نماند در چند کیلومتر آغاز جاده با تصاویر زشت از خراش انسان بر پیکر کوه ها به بهانه استخراج چیزی که به آن ماسه و شن می گویند رو به رو می شویم و چند سالی از قدمت این زشتی که زیبنده نیست، نمی گذرد.

وقتی وارد فرعی شدید، باید حدود ۶۰ کیلومتر دیگر در دل دره های البرز رانندگی کنید تا به شهر بلده برسید. در این مسیر جاده و زیبایی های آن بارها شما را مجبور به توقف خواهد کرد تا نه تنها خاطراتتان را ثبت کنید، بلکه برای لحظاتی خود را با زیبایی اطراف پیوند بزنید.

وقتی از مسیر سرسبز رودخانه هراز وارد شهر بلده شدید در همان ورودی شهر در سمت راست خود تابلوی قلعه پولاد را خواهید دید. ورودی اصلی قلعه در سمت جنوب شرقی قرار گرفته است. امروزه می توان پیاده تا بالای قلعه – قسمت شاه نشین آن - را پیمود. قلعه پولاد تمامی قسمت های یک مجموعه حکومت محلی از دروازه تا اصطبل و اتاق های نگهبانی و محل های دیده بانی را داراست.

حال ناخوش قلعه پولاد

دست اندازی و حفاری های غیر مجاز، شرایط نامساعد جوی، مشخص نبودن عرصه و حریم، کمبود اعتبار و نیروهای یگان حفاظت در صیانت از این اثر و ضعف نظارت بنا به گفته برخی از مسوولان و کارشناسان از مهم ترین علل و لایلی است که سبب تخریب این بنای تاریخی ارزشمند این خطه از غرب مازندران شده است.

طبق گزارش اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران، تاکنون حدود ۷۵۰ اثر در فهرست آثار ملی ثبت و حدود ۲ هزار و ۵۰۰ اثر هم در این استان شناسایی شده است.

با این وجود امروزه هرگاه سخن از مازندران دیار علویان به میان می آید مهم ترین موضوعی که در اذهان خیلی ها متبادر می شود قابلیت های منحصربفرد طبیعی و خدادادی این خطه سرسبز شمال ایران است اگرچه این ظرفیت ها در نوع خود بی نظیر است اما این موید آن است گویا گردشگری مازندران فقط برپایه همین عنصر تعریف و برنامه ریزی شده و اغلب مسافران و گردشگران این استان را فقط به خاطر طبیعت آن دریا و جنگل می شناسند.

در حالی که تاریخ مازندران، رمز و راز های برجای مانده آن ریشه در عمق تاریخ دیار علویان دارد و سال ها به خاطر حرف های ناگفته این سرزمین متاسفانه مورد بی مهری و غفلت مسوولان ادوار گذشته قرار گرفته است و نتیجه بی توجهی ها منجر به آن شده که هویت و ماهیت تاریخی یا به تعبیری شناسنامه استان از چشمان گردشگران، مسافران و تاریخ دانان دور بماند.

وقتی موضوع بناهای تاریخی مطرح می شود به یکباره استان های شیراز، اصفهان، همدان و برخی نقاط دیگر کشور در اذهان جامعه تداعی می شود اما غافل از آنکه نه تنها قدمت تمدن بناها در نقاطی از مازندران، بیش از این استان ها است بلکه تنوع و گستردگی بناهای تاریخی طعنه به استان های تاریخی کشور می زند.

قلعه پولاد، روی بلندای کوه و در دل رشته کوه های البرز مرکزی بخش بلده نور خطه غربی استان جا خوش کرده و متاسفانه به علت بی توجهی گردشگران و مسوولان گرد فراموشی بر آن نشسته است در حالی که از دیرباز تاکنون در شهر و روستاهای پیرامون این قلعه جولانگاه ویلاسازی و تبدیل به بازار داغ دلالان و مشاوران املاک شده است.

با نگاهی به تاریخ ساخت این قلعه پی برده شد قدمت آن بسیار قدیمی به گونه ای که تا دوره صفویه دایر و مسکون بوده است تا پیش از این دوران قدت های محلی با ریاست ملک کیومرث "دوسپتاتیو اولاد او"، شاهان بنی کاووس بر قلعه حکومت می کردند این قلعه جز مقرهای حکومتی آنان بود و پس از انقراض آنان به دست صفویه، منطقه رستم داد (نور و کجور امروزی) روی ترقی ندید و قلاع آن همچون قلعه پولاد رو به ویرانی نهاد. در داخل قلعه ساخته های معماری خشتی عظیمی که هم اکنون جز یک طاق نیمه مخروبه و تل خاکی از آنها باقی نمانده، نمایانگر شکوه، جلال و عظمت بنا در سال هایی است که زندگی در آن جریان داشت.

این بنا سه قسمت اصلی دارد و بارویی پیرامون آن را احاطه کرده و در هر سمت آن برج های متعددی دیده می شود و ارتفاع تعدادی از آن ها که اکنون برجای مانده به بلندی هفت الی هشت متر می رسد آب قلعه از چشمه مرتع "ملرزبا تنبوشه " به قلعه فرستاده می شد.

به جز عناصر معماری ذکر شده، آب انبارهایی در جای جای قلعه به شکل چاه وجود دارد که به طور احتمال وظیفه ذخیره آب از طریق نزولات جوی را بر عهده داشتند. این حوض ها به تعداد فراوان و در تمام نقاط قلعه پراکنده اند.

پلان قلعه به علت نوع بستر و توپوگرافی منطقه دارای شکل نامنظم می باشد. یا به عبارتی تاثیر محیط در شکل گیری قلعه پدیدار شده است. بنا در شیب کوه ساخته شده به طوری که از داخل شهر دارای دید بصری بسیار جالبی است و به همین دلیل به شهر و مناطق اطراف نیز تسلط کافی دارد.

عملکرد قلعه پولاد بلده به طور قطعی مشخص نیست اما ضرورت دارد سفال های به دست آمده از جای جای بنا، سیستم های ذخیره آب و به کارگیری تنبوشه های سفالی، جهت هدایت آب و مواردی از این قبیل، فرضیه ای را در ذهن می پرورد و این احتمال را به وجود می آورد که شاید بنا به عنوان محلی برای زندگی ساخته شده و بهتر است گفته شود ممکن است این قلعه برای دفاع از شهر، طوری ساخته شده که در مواقع لزوم و در مقاطع زمانی خاص، برای زندگی تعداد زیادی از مردم مورد استفاده قرار گیرد. لذا در حال حاضر و قبل از انجام مطالعات باستانشناسی و عملیات گمانه زنی، به طور قطع نمی توان گفت عملکرد بنا در دوره های مختلف و در مقاطع زمانی خاص چه بوده و تا چه زمانی مورد استفاده قرار می گرفته است.

همان طور که گفته شد قلعه‌ بلده‌ پس‌ از انقراض‌ سلسله‌پادوسپانی‌ به‌ دست‌ صفویان‌ و تسلط‌ این‌ خاندان‌ بر منطقه‌ نور و کجور فعلی‌ همانند سایر قلاع‌ طبرستان‌ خراب ‌و ویران‌ شد و در صورت‌ مرمت‌ می‌تواند به‌ یکی‌ از جاذبه‌های‌ بی‌ نظیر جهانگردی‌ تبدیل‌ شود.

رونق گردشگری با احیای این آثار

در این پیوند رییس شورای اسلامی شهر بلده می گوید : محدودیت های زیست محیطی و واقع شدن گستر زیادی از جغرافیای این بخش زیرپوشش منطقه حفاظت شده البرز مرکزی سبب شده تا در حوزه صنعتی نتوان برای توسعه و اشتغال برنامه ریزی و طرحی اجرا کرد بنابراین برای برون رفت از موانع و مشکلات اشتغال و کسب و کار در حوزه گردشگری، مرمت این بنا خیلی می تواند به این صنعت رونق ببخشد.

عباس عماد افزود : این بنا یکی از ظرفیت های بی بدیل و منحصربفرد در این منطقه است درصورتی اگر برای مرمت آن هزینه شود بستر برای جذب گردشگران، مشتاقان به تاریخ و طبیعت گردی در این منطقه مهیا می شود و با اینکه این قلعه در فهرست آثارملی تایخی هم ثبت شده اما فقط در حد ثبت باقی مانده و برای صیانت، احیا و مرمت ان از سوی متولیان امر هیچ اقدامی صورت نگرفت.

لزوم تامین اعتبار مرمت

وی اظهار کرد : امروز صیانت و جلوگیری از تخریب ادامه دار این قلعه نیازمند اختصاص اعتبارات ملی است، موضوعی که استاندار مازندران هم در دیدارهای بدون واسطه با اهالی بخش بلده نور تاکید داشتند درصورتی اگر اعتبار ملی برای این بخش در نظر گرفته شد به تبع آن طرح های کاوشگری از سوی کاوشگران با هدف مرمت و حفظ این اثر تاریخی هم انجام خواهد گرفت.

وی اظهار کرد : امروز نقطه امیدواری شهروندان و در مجموع اهالی بخش بلده مصوبه های حضور استاندار، مدیران ستادی و ادارات کل به این منطقه بوده درصورتی اگر این قلعه مرمت و کارهایی نظیر نورپردازی، محوطه سازی شود به طور حتم مشکل و موانع حدود ۷۰ درصد حوزه گردشگری منطقه برداشته خواهد شد و افزون بر آن بستر برای ماندگاری بیشتر گردشگران هم مهیا می شود.

رییس شورای اسلامی شهر بلده گفت : امروز اثاری که از قلعه بر جای مانده صد در صد تخریب نشده اما متاسفانه به علت تغییرات زودهنگام مدیریت ها در سطوح استانی سبب شده تا این قلعه بیشتر مورد بی مهری قرار گیرد از طرفی اعتبارات شهرداری این شهر هم برخلاف شهرهای شمالی و جلگه ای در آن حدی نیست که بتواند بودجه ای برای مرمت این اثر تاریخی کنار بگذارد و آن را مرمت کند.

عماد ابراز امیدواری کرد با روی کار آمدن مدیرکل جدید میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و وعده ای که به تازگی داده اند موضوع مرمت این قلعه به عنوان بسته پیشنهادی و مصوبه در دور دوم سفرهای استانی دولت به مازندران قرار گیرد تا بلکه اعتبار قابل توجهی برای مرمت آن در نظر گرفته شود.

از دستبرد سوداگران گنج در امان نیست

بخشدار بلده هم گفت : اعتبارات تملک و دارایی پاسخگوی مرمت این قلعه نبوده و متاسفانه برابر اسناد موجود مجموع اعتبار اختصاصی از این منابع در شهرستان نور بیش از یک میلیارد تومان بوده و با اینکه بیشتر آن برای بخش بلده در نظر گرفته شد اما این میزان وجه ناچیز است.

الهه طالبی افزود : بیشتر این اعتبار برای طرح های نیمه تمام، مرمت خانه نیما یوشیج و مدرسه علمیه بلده در نظر گرفته شده و موضوع ویرانی قلعه پولاد با مدیرکل وقت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سفر یکروزه استاندار به بلده در میان گذاشته شد و به ظاهر این مسوول استانی هم آن زمان پس از پیگیری به سازمان برنامه و بودجه نامه نگاری کرده است.

این مسوول اظهار کرد : بارها از این بنای تاریخی بازدید به عمل آمد و متاسفانه قسمت هایی از آن به ویژه باروهای آن در حال تخریب بوده و موضوع دیگر آنکه این بنا مورد دستبرد و حفاری های متعدد از سوی افراد سودجو قرار گرفته است و شرایط بد آب و هوایی هم به نوعی در تخریب این اثر تاریخی کمک کننده بوده ضمن آنکه در پیرامون آن هم ویلاهای زیادی احداث شده است.

بخشدار بلده گفت : این بنا مربوط به دوره سلجوقیان بوده و در نشست های مختلف هم پیشنهاد و تاکید شد اگر اقداماتی نظیر مرمت و نورپردازی باروهای این بنا انجام گیرد بستر برای جذب گردشگران در این شهر فراهم شده و ضمن آنکه نقش بازدارندگی در دست اندازی به این قلعه از سوی افراد سودجو دارد.

بناهای تاریخی همچون قلعه پولاد در مازندران کم نیستند که به دلایل مختلف از قطار گردشگری جای مانده اند. البته فقط علت را نمی توان در جاذبه های طبیعی همچون دریا، کوه، جنگل و آبشار خلاصه کرد شاید بتوان رد پای بی توجهی مسئولان ادوار گذشته و حتی شهرداری ها و شهروندان را هم در این موضوع شریک دانست.

به عنوان مثال نور یکی از شهرهای پرتردد و گردشگرپذیر استان مازندران است و با وجود اینکه مکان های تاریخی بسیاری دارد ولی توجهی به آن نشده است و کمتر پیش می آید به عنوان مقاصد گردشگری تاریخی انتخاب شود.

توجه مسئولان محلی به توسعه شهری و در نتیجه رونق بازار املاک، بی توجهی به گردشگری و درآمدزایی از محل گردشگری و همچنین نامهربانی مسئولان میراث فرهنگی با این بناهای تاریخی از مهم ترین عوامل غفلت از سرمایه نهفته قلعه پولاد برای گردشگری است.

بالا بودن هزینه های مرمت

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران گفت : بالا بودن هزینه مرمت بناهای تاریخی استان و کمبود اعتبارات از عمده دلایل به حاشیه رفتن بناهای تاریخی در گردشگری بوده و بنابراین برای بهره برداری از یک بنای تاریخی با هدف در آمد زایی بالا باید این بنا را هم مرمت و برای پذیرایی از گردشگران و مسافران آماده نمود.

حسین ایزدی با اشاره به سایر بناهای تاریخی این استان افزود : یکی از مشکلات عمده این حوزه تملک شخصی بناهای تاریخی و ناتوانی مالی میراث در خریداری آن ها بوده است و البته شاید این مسئله را نتوان پذیرفت که ناتوانی مالی علت اصلی غفلت از قلعه پولادهای مازندران باشد، زیرا می توان به راحتی با واگذاری این بناهای تاریخی به عنوان مثال به شهرداری ها آن ها را برای گردشگری آماده کرد.

این مسوول استانی اظهار کرد : تعیین عرصه و حریم بنا موضوع دیگری است که باید مشخص شود و در گام نخست باید این اقدام صورت گیرد و بتدریج در بخش های دیگر برای مرمت و احیای این بنا برنامه ریزی و تصمیم گرفت با همه این چالش ها از سویی کشور هم دچار محدودیت های مالی است اما این دلیلی بر چشم پوشی از مرمت این بنا نمی شود.

سرپرست اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران تاکید کرد : فرمانداران، بخشداران و شهرداری ها هم باید در این حوزه پای کار بیایند و برای شتاب بخشی در روند مرمت و احیای بناهای تاریخی در حال تخریب این استان کمک کنند.

ایزدی افزود : گزارش های رسیده از سوی کارشناسان به ظاهر در تابستان امسال از این بنا بازدید شده که متاسفانه در آستانه تخریب بوده و از طرفی هم کمبود نیروهای یگان حفاظت هم چالشی است که هم اکنون با آن رو به رو هستیم و امروز حفظ میراث فرهنگی، تاریخی و گردشگری به تنهایی فقط با ادارات میراث فرهنگی سطح استان ممکن است و همه مسوولان دست اندرکار باید پای کار بیایند.

وی ابراز امیدواری کرد با تعیین حریم عرصه این بنای تاریخی در راستای گمانه زنی ها بتوان مراحل بعدی که مرمت و احیای این قلعه بوده در دستور کار قرار گیرد البته به عنوان بسته پیشنهادی در دور دوم سفرهای استانی دولت احیای این بنا هم در دستور کار قرار گرفته است چرا که احیای این بنا اعتبارات کلانی نیاز دارد.

بخش بلده نور دارای یک نقطه شهری و ۴۵ نقطه روستایی، دست کم هفت هزار نفر جمعیت ثابت و ۴۰ هزار نفر جمعیت متغیر دارد.

مسافت این بخش کوهستانی تا شهر نور حدود ۱۳۰ کیلومتر است.

مازندران نزدیک به ۷۵۰ اثر تاریخی ملی و ۲ هزار و ۵۰۰ اثر شناسایی شده دارد.