تغییر جنجالی دهک‌بندی خانوارها؛با چه درآمدی یارانه سال جدیدحذف می شود؟

با فراهم شدن امکان اعلام دهک‌‌بندی خانوار، بسیاری از افرادی که خود را در دهک‌های متوسط درآمدی می‌دانستند، در دهک‌های پردرآمد شناسایی شدند.  تنها سه یا چهار صدک بالای جامعه جزو «سوپرپولدارها» محسوب می‌شوند

گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که افرادی که درآمد سالانه آنها کمتر از ۳۰میلیون تومان باشد، در پایین‌ترین دهک درآمدی، یعنی دهک اول، قرار دارند و ۱۰درصد پایین جامعه را از لحاظ درآمدی تشکیل می‌دهند. در مقابل گروهی که درآمدی بیش از ۴۲۹میلیون تومان در سال داشته باشند در دهک دهم یا ثروتمندترین دهک قرار دارند. یعنی اگر درآمد ماهانه شما بیش از ۳۶میلیون تومان باشد، شما جزو دهک بالای جامعه محسوب می‌شوید و ۹۰درصد مردم درآمدی کمتر از شما دارند

 لزوما قرارگرفتن در دو دهک بالای درآمدی به معنای ثروتمند بودن و داشتن رفاه بالا نیست. بنابراین سیاستگذاران نیز باید سیاست‌های رفاهی و مالیاتی را متناسب با وضعیت صدک‌ها تنظیم کنند، چه بسا که در دهک دهم درآمدی نیز فاصله قابل توجهی میان خانوارها وجود داشته باشد.

دهک‌بندی خانواده‌ها بروزرسانی شد

رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان وزارت تعاون، کارو رفاه اجتماعی چندی پیش از به بروز رسانی اطلاعات رفاه ایرانیان و اعمال داده‌های جدید اقتصادی خانواده‌ها خبر داد.

علیرضا محمدی، ضمن اشاره به بروز رسانی اطلاعات رفاه ایرانیان و اعمال داده‌های جدید اقتصادی خانواده‌ها، افزود: هموطنان می‌توانند آخرین تغییرات شناسنامه اقتصادی خانواده خود را در سایت حمایت ملاحظه کنند و در صورت لزوم، اعتراض و درخواست بررسی مجدد اطلاعاتشان را نیز ثبت کنند. داده‌های یاد شده مربوط به آخرین و به‌روزترین اطلاعات دریافتی از دستگاه‌های ذی ربط است.

وی در توضیح بیشتر افزود: طبق بند (د) تبصره (۱۷) قانون بودجه کل کشور سال ۱۴۰۲، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف به بروزرسانی داده‌های ثبتی، متقن و قابل اتکا دریافتی از دستگاه‌های مختلف مشمول ماده ۲۹ برنامه توسعه ۵ ساله ششم، دهک بندی و وسع سنجی خانوار‌ها را ۲ بار در سال انجام می‌دهد، لذا دهک خانوار‌ها تا دوره بعدی دهک بندی غیر قابل تغییر بوده و دوباره با دریافت داده‌های ثبتی اقتصادی و اجتماعی ارزیابی خواهد شد.

رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان با تاکید بر اینکه از لحاظ آماری دهک به معنای یک دهم جمعیت کل کشور و یک مفهوم نسبی و جمعیتی است اظهار کرد: هر دهک از لحاظ جمعیتی همواره ثابت و به طور متوسط شامل ۸.۵ میلیون نفر از جمعیت کشوراست؛ بنابراین در صورتی که در هر مرحله از وسع سنجی افرادی از دهک ۱۰ خارج شده و به دهک‌های پایین‌تر بروند، دقیقا معادل تعداد همان افراد از دهک‌های پایین‌تر به دهک ۱۰ اضافه می‌شوند.

نحوه بازبینی دهک رفاهی و اعلام تغییرات بُعد خانوار

محمدی ادامه داد: متقاضیان بازبینی دهک رفاهی پس از ورود به سایت http: //hemayat.mcls.gov.ir و انتخاب مراحل و گزینه‌های موجود در راستای رسیدگی به اعتراضشان می‌توانند اقدام کنند گفت: اطلاعات مربوط به بخش خودرو از پلیس راهور، اطلاعات مربوط به ساختار خانوار از سازمان هدفمند یارانه ها، اطلاعات مربوط به تراکنش‌های بانکی از بانک مرکزی، درآمدخانوار‌ها از خزانه و صندوق‌ها و بعضی از شاخص‌های غیر اقتصادی از جمله معلولیت، بیماری خاص و… از دستگاه‌های حمایتی دریافت می‌شود، این در حالیست که با توجه به این شاخص‌های اشاره شده در صورتی که تغییراتی در اعضاء و ساختار خانوار‌ها ایجاد شود لازم است افراد جهت اصلاح بعد خانوار به همراه مدارک مورد نیاز که توسط سازمان هدفمندی اعلام شده است و در وبگاه آن سازمان موجود است، به دفاتر پلیس + ۱۰ یا سایر دفاتر معرفی شده توسط آن سازمان مراجعه کند. در صورت انجام فرآیند فوق، اطلاعات خانوار در دوره دهک بندی بعدی به‌روزرسانی و اعمال خواهد شد.

وی دوباره تاکید کرد: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف به دهک بندی خانوار‌ها ۲ بار در سال شده است، لذا تا دوره بعدی به‌روز رسانی، هر خانوار صرفا یکبار در سامانه می‌تواند «ثبت درخواست بررسی» کند.

رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان با اشاره به اینکه علاوه بردهک بندی، «صدک‌بندی» خانوار‌ها نیزاواخر دیماه اعمال شد خاطر نشان کرد: رفتارمالی و اقتصادی خانواده‌ها در یک دوره مشخص و اعمال آنها، باعث جابه‌جایی و تغییر دهک‌ها و حتی صدک‌ها می‌شود.

به گفته محمدی، بیشترین مشکل مردم در دهک‌بندی قبلی، گذشت بیش از یکسال از دهک اعلام شده وعدم رسیدگی به اعتراض آن‌ها بود چرا که به عنوان مثال خانواده‌ای یکسال پیش خودرویشان را فروخته بودند، اما هنگام مراجعه به سایت حمایت، بدلیل عدم به‌روز رسانی اطلاعات، این خانواده صاحب خودرو دیده می‌شد که موارد این چنینی هم اکنون با به‌روزرسانی و اعمال داده‌ها مرتفع شده است.

وی افزود: نهایتا در جدیدترین به روز رسانی صورت گرفته، ۶۰ هزار خانوار از زمره یارانه‌بگیران حذف و همچنین ۶۰ هزار خانوار دهک اول تا سوم جدید نیز به چرخه دریافت یارانه معیشتی وارد شدند. البته باید گفت که حذف شدگان، از خانوار‌های بالای درآمدی و صدک‌های ۹۹ و ۱۰۰ بودند؛ این در حالیست که در مجموع تنها یارانه ۱۰ درصد از خانواده‌های صدک ۹۹ و ۱۰۰ قطع شده است.

شاخص‌ترین معیار‌ها در تغییر دهک‌ها و صدک‌ها

رئیس مرکز مطالعات و اطلاعات رفاه ایرانیان در عین حال تاکید کرد: با توجه به دهک‌بندی جدید، هیچ حذفیاتی تا ۶ ماه آینده نخواهیم داشت؛ البته هرگونه تصمیم‌گیری در این خصوص بر عهده دولت است که فعلا تصمیم گرفته شده تا اطلاع ثانوی، یارانه نقدی خانواده‌ای حذف نشود.

محمدی در خصوص شاخص‌ترین معیار‌ها در تغییر دهک‌ها و صدک‌ها گفت: شاخص‌های مورد استفاده در پایگاه رفاه ایرانیان، شاخص‌های اقتصادی و اجتماعی از جمله خودرو و ارزش آن، تراکنش‌های مالی و بانکی و درآمدها، معلولیت، بیماری خاص و… است.

مسکن در دهک‌بندی صورت گرفته، ملاک محاسبه وسع‌سنجی قرار نگرفت

وی ادامه داد: یکی از شاخص‌های مدنظر ما «مسکن» بود که داده مهمی است که می‌تواند در محاسبه رفاه خانوار‌ها تاثیر بسزایی داشته باشد، اما بدلیل آنکه داده‌های ثبت اسناد و املاک کشور کامل نبود، در این وسع سنجی جدید، ملاک قرار نگرفت، اما سعی و تلاش می‌کنیم در وسع سنجی بعدی این داده را نیزکامل و استفاده کنیم.

محمدی با بیان اینکه دستگاه‌هایی همچون بانک‌ها، نیروی انتظامی، دستگاه‌های حمایتی، امور مالیاتی و… مکلف شده‌اند تا داده‌های خود را هر ۶ ماه یکبار در اختیار ما بگذارند و این‌ها تبدیل به شاخص شده و بر اساس این شاخص‌ها هر خانوار ایرانی رتبه‌ای را در دهک‌بندی‌ها کسب می‌کند گفت: بعد از اعلام دهک‌بندی برخی خانواده‌ها خودشان را با اطرافیان و همسایگان مقایسه و به دهکشان اعتراض می‌کنند که باید گفت هر خانواده و خانواری در گستره جمعیت ۸۵ میلیون نفری ایران سنجیده و سپس دهک‌بندی و صدک‌بندی می‌شود لذا چنین مقایسه‌هایی صحیح نیست.

وی ادامه داد: اطلاعات و داده‌های وسع‌سنجی موجود در پایگاه رفاه ایرانیان تنها مختص به پرداخت یارانه نیست بلکه این داده‌ها مورد استفاده استحقاق سنجی و اصابت درست منابع و خدمات به هدف درسایر ارگان‌ها همچون کمیته امداد، بهزیستی، دانشگاه‌ها، بنیاد شهید و… است و این‌ها بنابر ماموریت خود می‌توانند از این اطلاعات در خصوص جامعه هدف خود، چون معلولان، سالمندان، بیماران، محرومان و… استفاده کنند.

محمدی در پاسخ به اینکه یکی از اعتراضات خانواده‌ها این بود که برای برقراری یارانه، مجموع درآمد‌های یک خانوار محاسبه شده بود در حالیکه برخی سرپرستان مدعی‌اند فرزندانشان صاحب و استفاده‌کننده خودرو و درآمد شخصی خودشان هستند و سرپرست از این دارایی منتفع نیست؛ آیا در داده‌های جدید وسع سنجی تغییری در این خصوص رخ داده است یا نه؟ گفت: ما در کشور، متولی ساختار خانواده داریم و متولی این امر در کشور ثبت احوال است که داده‌های خانواده‌ها را ماهانه به ما ارائه و وسع‌سنجی جدید هم بر اساس همین ساختار خانوار اعمال شده است، لذا تغییری در این خصوص صورت نگرفته است و ملاک ما برای بررسی‌ها، داده‌های ثبتی است.

دنیای اقتصاد نوشت : دهک‌بندی یک روش رایج برای تقسیم‌بندی افراد جامعه براساس درآمد و هزینه‌های آنهاست. در ایران نیز مرکز آمار سالانه در گزارش بودجه خانوار، خانواده‎ها را بر اساس مجموع درآمد و هزینه‌های سالانه در ۱۰ گروه دسته‌بندی می‌کند. این دهک‌بندی طی سال‌های گذشته اصلی‌ترین معیار سیاستگذار برای اجرای طرح‌های حمایتی بوده است. در حال حاضر نیز پرداخت یارانه نقدی و کالابرگ الکترونیک بر مبنای دهک‌بندی افراد انجام می‎شود. بررسی گزارش‌های مرکز آمار نشان می‌دهد که افرادی که درآمد سالانه آنها کمتر از ۳۰میلیون تومان باشد، در پایین‌ترین دهک درآمدی، یعنی دهک اول، قرار دارند و 10درصد پایین جامعه را از لحاظ درآمدی تشکیل می‌دهند. در مقابل گروهی که درآمدی بیش از ۴۲۹میلیون تومان در سال داشته باشند در دهک دهم یا ثروتمندترین دهک قرار دارند. یعنی اگر درآمد ماهانه شما بیش از ۳6میلیون تومان باشد، شما جزو دهک بالای جامعه محسوب می‌شوید و ۹0درصد مردم درآمدی کمتر از شما دارند.

اعتراضات به دهک‌بندی‌ها

طی هفته‌های گذشته، وزارت رفاه سامانه‌‌ای را معرفی کرد که افراد می‌توانند با مراجعه به آن و وارد کردن کد ملی خود، دهکی را که در آن قرار دارند مشاهده کنند. همین موضوع باعث شد بسیاری از افراد نسبت به دهکی که در آن قرار گرفته‌اند اعتراضاتی را وارد بدانند. از طرفی به نظر می‌رسد درآمد ماهانه 36میلیون تومان معیار مناسبی برای قرار گرفتن افراد در دهک دهم، یعنی ثروتمندترین دهک درآمدی جامعه، نباشد. 

جای خالی ثروتمندان در دهک‌بندی

در همین رابطه علی سرزعیم، اقتصاددان، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» اشاره کرد که دهک‌بندی‌های انجام‌شده از پرسش‌نامه بودجه خانوار استخراج می‌شود. به این معنی که مرکز آمار با حدود 16هزار خانوار شهری در سراسر کشور قرارداد می‌بندد تا آنها هزینه‌های روزانه خود را با جزئیات در این پرسش‌نامه‌ها وارد کنند. به گفته سرزعیم، به طور معمول خانوارهایی که برای تکمیل کردن این پرسش‌نامه‌ها همکاری می‌کنند، افراد با درآمد بسیار کم تا درآمد متوسط (ماهانه 36میلیون تومان) را شامل می‌شوند و کسانی که آنها را به عنوان «سوپرپولدارها» با درآمدهای ماهانه بیش از 100میلیون تومان می‌شناسیم در این فرایند همکاری نمی‌کنند. با‌این‌حال بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد که اگر جمعیت کشور را به 100صدک تقسیم کنیم، این افراد فوق‌ثروتمند در 4صدک بالای جامعه قرار می‌گیرند و جمعیت کل سوپر‌پولدارها حدود سه‌میلیون و 200هزار نفر خواهد بود. کارشناسان اعتقاد دارند اینکه در یک دهک‌بندی این افراد در آمارها محاسبه نشوند اتفاقی طبیعی است و در تمامی کشورها رخ می‌دهد. از سوی دیگر تنها معیار انجام دهک‌بندی این پرسش‌نامه‌ها نیست و از تراکنش‌‎های افراد نیز استفاده می‌شود.

نقطه اصابت سیاست‌ها

با‌این‌حال باید این نکته را در نظر گرفت که این دهک‌بندی نباید سیاستگذار را به این اشتباه بیندازد که دهک‌های 9 و 10 بسیار ثروتمند هستند، زیرا هزینه‌های بسیاری دارند. بنابراین نباید تنها معیار برای اجرای سیاست‌های حمایتی یا مالیات‌ستانی، دهک‌بندی به شیوه فعلی باشد. نکته مهم دیگری که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند فاصله صدک‌های مختلف درآمدی در جامعه است؛ به طوری فاصله درآمد افرادی که در صدک 91 یا ابتدای دهک دهم قرار دارند با کسانی که در صدک‌های 99 و 100 یا انتهای دهک دهم قرار دارند بسیار قابل‌توجه است. بنابراین اینکه تمامی گروه‌های دهک دهم را با یک متر ارزیابی کنیم، باعث می‌شود در انتخاب سیاست‌ها دچار مشکل شویم. همین موضوع باعث می‌شود تغییرات تورمی و افزایش سطح قیمت‌ها تاثیر چندانی بر هزینه‌های صدک‌های بالای دهک دهم نگذارد؛ زیرا حساسیت چندانی به قیمت‌ها ندارند.

این در حالی است که صدک‌های پایینی دهک دهم، که از لحاظ درآمدی به‌شدت به دهک‌های دیگر نزدیک هستند، به سیاست‌هایی مانند اخذ مالیات از لوکس‌نشین‌ها یا لوکس‌سواران واکنش بیشتری نشان می‌دهند. به طور کلی اگر این حدود سه‌میلیون نفری را که در صدک‌های بالایی دهک دهم قرار دارند از جامعه آماری کنار بگذاریم، سایر دهک‌ها تقریبا در یک سطح هستند و درآمد آنها با شیب منطقی از دهک اول تا دهم تغییر می‌کند. بنابراین لازم است که هدف اصلی سیاستگذار برای اجرای سیاست‌های مالیاتی متناسب با صدک‌ها باشد. نکته دیگری که وجود دارد این است که اگر فردی دارای هزینه‌های بالا باشد و بر اساس این هزینه‌ها در دهک بالا قرار گیرد، لزوما دارای رفاه بالاتری نیست و شاید این افراد حتی توانایی پس‌انداز در دهک دهم را نداشته باشند. این افراد عمدتا معتقد هستند که در طبقه متوسط قرار دارند، اما بالا بودن سطح هزینه‌ها باعث شده که این افراد در دهک بالای درآمدی قرار گیرند و سیاست‌های رفاهی نیز متناسب با آن تنظیم شود.