ارزش یارانه 45 هزار تومانی روحانی بیشتر بود یا یارانه‌های 300 و 400 هزار تومانی رئیسی ؟

دولت اوایل سال گذشته اعلام کرد قصد دارد با طرحی موسوم به جراحی اقتصادی، دست به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی و اصلاح یارانه‌ کالاهای اساسی بزند. درحالیکه بسیاری از کارشناسان اقتصادی مخالف این سیاست دولت - دست‌کم در آن مقطع زمانی و شرایط اقتصادی - بودند، نهایتا این اتفاق در شامگاه نوزدهم اردیبهشت سال گذشته به وقوع پیوست.

به گزراش عرشه آنلاین، رئیس دولت سیزهم با توجه به گرانی کالاها در ابتدای این سیاست، میزان کمک‌های معیشتی به مردم را بر اساس سه دهک اول تقریبا هر نفر ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک‌های چهارم تا نهم نیز هر نفر ۳۰۰ هزار تومان اعلام کرد.

 در پایان نیمه نخست دولت سیزدهم، قدرت واقعی یارانه‌ها در قیاس با ارزش ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی سال ۹۲، برای دهک‌های اول تا سوم ۷ درصد کمتر شد؛ کاهشی که البته برای دهک‌های پردرآمدتر تقریبا ۳۰ درصد بوده است.

اکو ایران نوشت ابتدای دهه ۸۰ در ایران، تب هدفمندی یارانه ها بالا گرفت؛ تبی که منجر به پرداخت یارانه به آحاد مردم در سطوح قیمتی معلوم شد. به طور کلی هدف از تخصیص یارانه‌ها عدالت در بهره‌مندی از یارانه انرژی بود. تا قبل از اجرای این قانون، یارانه انرژی به صورت مستقیم به مرحله‌های اول تولید تعلق می‌گرفت تا قیمت نهایی برای مصرف‌کننده پایین نگه داشته شود.

با توجه به اینکه میزان مصرف افراد از انرژی تفاوت دارد، کسی که بیشتر استفاده کند در واقع از یارانه بیشتری نیز برخوردار می‌شود؛ این درحالیست که عموما مصرف دهک‌های پایین از انرژی، کمتر از سایر افراد جامعه است، اما این تخصیص بهینه با آسیب‌هایی روبرو بود؛ آسیبی که مهمترین عاملش افزایش تورم و کاهش قدرت خرید بود. 

با اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و ثابت ماندن مبلغ یارانه در بیش از یک دهه، هر ساله قدرت خرید واقعی یارانه دریافتی خانوار کم می‌شد. در دولت سیزدهم اقدام به اصلاح مبلغ یارانه و نحوه توزیع آن صورت گرفت. اینکه اساسا تخصیص یارانه برای یک جامعه مطلوب است یا اینکه افزایش یارانه‌ها چه پیامدهایی در پی دارد، موضوعات جداگانه و مهمی هستند که به نوبه خود قابل بررسی‌اند. سوال اینجاست که سرعت رشد قیمت‌ها بیشتر بوده یا افزایش چند برابری یارانه‌ها؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد در تیر ۱۴۰۲ قدرت خرید یارانه پرداختی به ارزش یارانه در ۱۳۹۲ نزدیک‌تر از گذشته شده است.

ارزش یارانه در سال دوم دولت حسن روحانی

در برنامه هدفمندسازی یارانه‌ها تصمیم گرفته شد تا به‌جای تخصیص یارانه در سمت تولید، این مبلغ در سمت تقاضا و به ازای هر نفر به مبلغ ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومان توزیع شود. 

آمارها بیانگر این است که از مرداد ۱۳۹۲ که با شروع دولت روحانی همراه بود، تا تیرماه ۱۳۹۴ سطح عمومی قیمت‌ها (با سال پایه ۱۴۰۰) حدود ۲۶.۷ درصد رشد پیدا کرد.

به عبارت دیگر برای اینکه در مرداد ۱۳۹۴ ارزش یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی همان قدرت خرید ۱۳۹۲ را داشته باشد، لازم بود تا حدودا ۱۳ هزار تومان به مبلغ یارانه اضافه می‌شد و به ۵۸ تومان می‌رسید؛ اتفاقی که نیفتاد و قدرت خرید یارانه در ۱۳۹۴ حدودا ۲۲ درصد نسبت به ۱۳۹۲ تضعیف شد.

تحویل دولت؛ ذوب شدن ارزش یارانه در طول دهه ۹۰

با وجود تجربه تورم‌های شدید در طول یک دهه اخیر و همزمان با اجرای یارانه‌ها، مبلغ اسمی یارانه تا اواخر سال ۱۴۰۱ ثابت مانده بود که این به معنای کاهش جدی قدرت خرید یارانه در طول این سال‌هاست.

در زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد در اثر تورم‌هایی که در دهه اخیر تجربه شده، قدرت خرید یارانه تقریبا به ۲۱ درصد ارزش حقیقی آن در سال ۱۳۹۲ رسیده بود. با تخصیص کمک هزینه معیشتی که در سال ۱۴۰۰ پرداخت شد، این رقم کمی بهتر شد اما باز هم به نصف قدرت خرید خود در شروع دولت روحانی نرسید: تقریبا ۴۷ درصد سال ۱۳۹۲.

عملکرد دولت ابراهیم رئیسی؛ احیای ارزش یارانه؟

سال ۱۴۰۲ نرخ جدید یارانه‌ها اعلام شد و برای سه دهک اول حدود ۴۰۰ هزار تومان و برای دهک چهارم تا نهم ۳۰۰ هزار تومان در نظر گرفته شد. یعنی در مقطع کنونی یارانه‌ها بین ۶ تا ۸ برابر بیشتر از سال ۹۲ شده اما سطح قیمت‌ها در تیر ۱۴۰۲ نسبت به مرداد ۱۰ سال گذشته بیش از ۸ برابر رشد داشته است.

محاسبات از سمت دیگری نشان می‌دهد قدرت خرید یارانه ۴۵ هزار و ۵۰۰ تومانی در سال ۹۲، با حذف اثر تورمی معادل با به ۴۲۶ هزار تومان در تیر ۱۴۰۲ بوده است.

به عبارت دیگر در تیر سال ۱۴۰۲ قدرت خرید یارانه پرداختی به سه دهک اول به ۹۳ درصد و برای دهک‌های چهارم تا نهم به ۷۰ درصد ارزش یارانه در ۱۳۹۲ رسید. 

در نهایت به عقیده برخی کارشناسان در نظر گرفتن تبعیض در تخصیص یارانه به عدالت نزدیک‌تر است. علاوه بر این موضوع، تصمیم‌گیری مجدد برای مبلغ یارانه‌ها یک اقدام مفید در جهت اثرگذاری بیشتر یارانه‌ها قلمداد می‌شود، چراکه با گذشت زمان، یارانه ۴۵ هزار تومانی بخش بزرگی از ارزش خود را از دست داده بود. هرچند که هنوز هم قدرت خرید یارانه پرداختی کمتر از ارزش آن در سال ۱۳۹۲ است، اما افزایش در مبلغ یارانه باعث شد تا بخشی از این ارزش از دست رفته، احیا شود.